جمیله علم‌الهدی، دانشیار رشته علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی و همسر ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران در سفری به ونزوئلا در مصاحبه با رسانه TeleSUR برای اشاره به تاریخچه ایالات متحده آمریکا، عمر آن را با درختان دانشگاه شهید بهشتی در تهران مقایسه کرد.

«شما می‌دانید ما یک تمدن ۱۵ هزار ساله داریم؟ سن و سال آمریکا، از درخت‌هایی که در دانشگاهی که من در آنجا کار می‌کنم… سن درخت‌های آنجا بیشتر از سن آمریکاست. این است که ایرانی‌ها اصلا خنده‌شان می‌گیرد از این همه تلاشی که آمریکا دارد می‌کند.»

تاریخچه دانشگاه شهید بهشتی و درختان آن

هر چند دانشگاه شهید بهشتی (در زمان تاسیس: دانشگاه ملی) به صورت رسمی در سال ۱۳۳۸ تاسیس شده، اما در سال‌های اولیه فعالیت خود، در بخش‌های مختلفی از تهران از جمله در یوسف‌آباد فعالیت می‌کرده است.

در تصاویر مختلفی که از زمان افتتاح و سال‌های اولیه بعد از آن در آرشیوها به جا مانده، مشخص است که در کنار ساختمان مرکزی، نهال‌هایی نیز کاشته شده است. در عکس‌هایی که به جا مانده، تصویری وجود ندارد که نشان دهد درخت‌هایی قدیمی در دانشگاه ملی وجود داشته باشد.

به مرور و با گذشت سال‌ها، در عکس‌ها درختانی دیده می‌شود که در محوطه و بخش‌های مختلف دانشگاه کاشته شده‌اند. یعنی همزمان با تاسیس دانشکده‌های جدید، ساخته‌شدن معابر و افتتاح فضاهای جدید، فضای سبز از جمله درختان نیز به مرور به محوطه دانشگاه اضافه شده‌اند.

بر اساس عکس‌ها، ویدئوها و ولاگ‌هایی که در سال‌های اخیر از دانشگاه شهید بهشتی منتشر شده، مشخص است که محوطه دانشگاه همزمان با توسعه‌ای که پیدا کرده، شاهد کاشت و رشد تعداد زیادی درخت است و محوطه‌ای سرسبز با درختان زیاد در آن وجود دارد.

تاریخچه تاسیس و استقلال ایالات متحده آمریکا

بخش دیگری از صحبت‌های جمیله علم‌الهدی درباره قدمت آمریکاست. او در حالی «تمدن ۱۵ هزار ساله» ایران (که بسیار اغراق‌شده است) را با آمریکا مقایسه می‌کند که نشانه‌هایی از تمدن‌های بومی در سرزمین‌های آمریکا مربوط به حدود ۱۳ هزار سال پیش در این کشور وجود دارد.

به عنوان مثال می‌توان به فرهنگ بومیان منطقه Clovis اشاره کرد که مربوط به ایالت نیومکزیکوی امروزی است.

اما اگر بخواهیم به سراغ آمریکای معاصر برویم، به اوایل قرن ۱۷ میلادی و نخستین اقامت‌گاه‌های مکتشفان و استعمارگران بریتانیایی می‌رسیم.

جیمز تاون در ایالت ویرجینیا، یکی از نخستین سکونت‌‌گاه‌های دائمی آنهاست که در سال ۱۶۰۷ تاسیس شده است؛ یعنی ۴۱۶ سال پیش.

در سال‌ها و دهه‌های بعد نیز به مرور ۱۳ ایالت شرقی در بخشی شرقی قاره آمریکا تاسیس می‌شود.

البته منظور خانم علم‌الهدی از «تشکیل آمریکا»، استقلال ایالت‌ها از بریتانیا و تشکیل کشور ایالات متحده آمریکا است.

ایالات متحده آمریکا ۴ جولای ۱۷۷۶ استقلال پیدا کرد یعنی ۲۴۷ سال پیش.

آیا عمر درختان دانشگاه شهید بهشتی می‌تواند ۲۵۰ سال باشد؟

خانم علم‌الهدی در این سخنرانی به درخت خاصی اشاره نکرده است و تلاش‌های ما هم برای دسترسی به سن درخت‌هایی که در این دانشگاه قرار دارد به نتیجه‌ای نرسید. اما می‌توان بر اساس خبرها و گزارش‌هایی که مربوط به ثبت درختان در ایران و در جهان وجود دارد، به این نتیجه رسید که بسیار بعید است حتی درختی در این دانشگاه باشد که از جای دیگری به آنجا آورده شده باشد و حدود ۲۵۰ سال یعنی به اندازه عمر تاسیس ایالات متحده آمریکا قدمت داشته باشد.

درختان قدیمی در محله اوین

یکی از استدلال‌هایی که به عنوان تایید ادعای جمیله علم‌الهدی مطرح می‌شود، وجود درختان چنار قدیمی در محله اوین تهران است. مثلا عبدالرضا داوری، فعال رسانه‌ای و مشاور رسانه‌ای شهردار تهران در توییتی می‌نویسد سن درختان در این منطقه بین ۳۰۰ تا ۷۰۰ سال است و چون دانشگاه شهید بهشتی در این منطقه واقع شده و قانون اساسی آمریکا در ۱۷۸۸ تصویب شده، پس سن برخی درختان در دانشگاه بهشتی از سن آمریکا بیشتر است.

اولین نکته این است که وجود درختان کهنسال در محله اوین به این معنا نیست که درختانی که طی چند دهه گذشته در محوطه این دانشگاه کاشته شده‌اند، عمری در حدود ۲۵۰ سال داشته باشند و این دو با هم مساوی نیستند.

ضمن اینکه مروری بر اطلاعات مربوط به درختان کهنسال در ایران و جهان نشان می‌دهد اگر درختی با قدمت ۲۵۰ سال در شهری وجود داشته باشد، معمولا خبرها و گزارش‌هایی درباره حفاظت و نگهداری از آن وجود دارد. معمولا درخت‌هایی که عمری بالاتر از ۲۰۰ سال دارند، به عنوان درخت‌هایی قدیمی شناخته می‌شوند.

در همین منطقه اوین هم گزارش‌ها و خبرهایی درباره درختان با عمر بالای ۲۰۰ سال دیده می‌شود. مثلا سایت روزنامه همشهری در سال ۱۴۰۱ به سراغ سید مهدی اعرابی، پژوهشگر تاریخ شمیران و استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی رفته است و او در گفت‌وگو با این روزنامه به تاریخچه «۱۳ چنار» در محله اوین اشاره می‌کند. به گفته او تنه درخت اصلی حدود ۴۰۰ و ۱۳ چناری که از کنار آن درآمده‌اند قدمتی ۲۰۰ ساله دارند. او در همین گفت‌وگو به وجود درختی با قدمت ۱۴۰۰ سال در بخش دیگری از محله اوین اشاره می‌کند.

آیا درخت ۲۵۰ ساله در تهران درختی کهنسال به حساب می‌آید؟

شهرت و ثبت درختی با عمر ۲۵۰ سال، محدود به محله اوین نیست. خبرها نشان می‌دهد اگر در بخش‌های دیگر استان تهران هم درختی که ۲۵۰ سال قدمت داشته باشد، درخت مشهوری به حساب می‌آید.

مثلا چناری که در محوطه حیاط امامزاده شمس‌الدین محمد در محله گلاب (شهرستان آبعلی) وجود دارد، عمری در حدود ۲۵۰ سال دارد و در فهرست قدیمی‌ترین درختان تهران است.

خبرگزاری فارس هم در گزارشی که در سال ۱۴۰۱ منتشر کرده، از ثبت ملی دو درخت کهنسال در منطقه پنج تهران خبر می‌دهد. این دو درخت بر اساس تبصره ماده ۲ قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به عنوان «میراث ناملموس» این منطقه ثبت شده‌اند. عمر یکی از این دو درخت بین ۲۷۰ تا ۳۱۰ سال برآورد شده است و دیگری بین ۳۲۰ تا ۳۷۰ سال عمر دارد.

درختانی با چنین عمری حتی در سراسر ایران نیز درختان مشهوری هستند.

به عنوان مثال درخت شاه‌توت حصار با ۲۵۰ سال قدمت، درخت سرو روستای هزاوه با ۲۵۰ سال قدمت و درخت انجیر معابد در میناب با حدود ۳۰۰ سال قدمت، به قدری قدیمی است که در فهرست میراث طبیعی ایران قرار دارند و در میان درخت‌های قدیمی ایران، شاخته‌شده‌اند و خبرها و عکس‌هایی درباره آنها وجود دارد. درخت ۳۰۰ ساله‌ای در دامغان نیز در فهرست میراث طبیعی کشور ثبت شده است.

اینجا می‌توانید فهرستی از کهنسال‌ترین درختان سراسر ایران را مرور کنید که چند نمونه ۲۵۰ تا ۳۰۰ سال نیز در میان آنها وجود دارد.

در چنین شرایطی که درختانی با قدمت حدود۲۵۰ تا ۳۰۰ سال در فهرست درختان مشهور و ثبت‌شده در تهران و ایران قرار دارند، پذیرفتن اینکه درختان کاشته شده در محوطه دانشگاه شهید بهشتی، عمری به اندازه تاریخ آمریکا داشته باشند، بعید به نظر می‌رسد.

جمیله علم‌الهدی، دانشیار دانشگاه شهید بهشتی و همسر ابراهیم رئیسی در گفت‌وگو با رسانه‌ای در ونزوئلا ادعا کرده است که عمر درخت‌های دانشگاه شهید بهشتی از عمر آمریکا بیشتر است.

نگاهی به تاریخچه دانشگاه شهید بهشتی (دانشگاه ملی) نشان می‌دهد ساختمان آن در سال ۱۳۴۳ یعنی ۵۹ سال پیش افتتاح شده و از آن زمان به مرور با گسترش فضاهای آموزشی و فضای سبز،‌ در محوطه آن درختکاری شده است. در عکس‌های اولیه از این دانشگاه نیز نهال‌هایی که تازه کاشته‌شده‌اند دیده می‌شود.

تاسیس ایالات متحده آمریکا و استقلال آن مربوط به سال ۱۷۷۶ یعنی ۲۴۷ سال پیش است. نگاهی به گزارش‌ها درباره درختان محله اوین و همچنین درختان تهران نشان می‌دهد درختانی که در حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ سال عمر دارند، درختان مشهوری هستند که به عنوان میراث طبیعی و ناملموس ثبت شده‌اند. گزارشی وجود ندارد که نشان دهد درختانی با چنین عمری در محوطه دانشگاه شهید بهشتی وجود داشته باشند.

فکت‌نامه، فارغ از اینکه مقایسه عمر درختان (یا هر بخش از طبیعت) با سابقه یک حکومت اساسا مقایسه عجیبی است، به این ادعای جمیله علم‌الهدی نشان «نادرست» می‌دهد.